جامع‌ترین نرم‌افزار حدیث‌پژوهی هوشمند رونمایی شد
به گزارش پایگاه خبری ثروت ایرانی ، حجت‌الاسلام و السلمین محمدحسین بهرامی؛ رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و انسانی (نور)، ۱۷شهریورماه در مراسم رونمایی از «جامع‌ترین نرم‌افزار حدیث‌پژوهی روشمند» که با حضور علما، اساتید، فرهیختگان حوزه و دانشگاه در قم برگزار شد، اظهار کرد: این نرم‌افزار محصول ۳۶ سال تلاش چند محقق فاضل بر روی نسخه‌های قبلی این نرم‌افزار است و اعراب‌گذاری کل این احادیث از جمله کارهای صورت گرفته است.
دکتر بهرامی بیان کرد: اگر از زاویه علوم اسلامی دیجیتال به حدیث‌پژوهی بنگریم؛ سه لایه دارد؛ لایه اول؛ دیجیتال‌سازی منابع حدیثی است که به بلوغ خوبی رسیده است و تقریبا منبع حدیثی شیعه نداریم که در جامع‌الاحادیث وجود نداشته باشد؛ این کار با کتب اربعه و … شروع شد؛ سپس بحار و مصادر آن و حدود هزار منبع حدیثی، ترجمه و شروح آن انجام شده است.
رئیس مرکز نور گفت: لایه دوم، کارهای معنایی و برچسب‌گذاری است که در این بخش هم بلوغ نسبی داریم؛ در این کار هر حدیث یک هویت پیدا کرده و رابطه آن با ترجمه، شرح و نسخ حدیثی دیگر بیان شده است؛ مانند معجم موضوعی جامع الاحادیث و بحار و … که به سایت و موبایل هم افزوده خواهد شد. البته این ظرفیت‌ها به خوبی برای محققان و استادان تشریح نشده است و از آن اطلاع ندارند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: «کافی» دقیق‌ترین و صحیح‌ترین کتاب حدیثی شیعه است؛ امروزه می‌توان احادیث مشترک کافی و تهذیب را بررسی و دقت هر روایت را هم بیان کنیم. نرم‌افزار دیگری که در حوزه حدیث تولید شده است، جامع احادیث شیعه و اهل سنت است که تا قرن ۵ احادیث را گردآوری کرده است و می‌توان مقارنه بین احادیث شیعه و اهل سنت انجام دهیم.
دکتر بهرامی بیان کرد: برنامه‌ای با آستان قدس در مورد روایات امام رضا(ع) در حال انجام است؛ برخی بزرگان عمر خود را صرف مسند امام کرده‌اند اما هیچ‌کدام با خروجی جامع‌الاحادیث و فهرست احادیث مرتبط با امام رضا(ع) قابل مقایسه نیست.
وی اضافه کرد: نسل بعدی علوم اسلامی دیجیتال با آمدن هوش مصنوعی شکل گرفته است، هوش مصنوعی که تحلیل دارد و براساس معنا پاسخ می‌دهد؛ البته هوش مصنوعی خطا دارد و راه حل آن، مجموعه‌هایی مانند گفت‌وگو با حدیث است که به دنبال این نوع فعالیت‌ها هستیم و محصولی که تاکنون رونمایی شده است؛ یکی گفت‌وگو با احادیث و دیگری ۱۷۰هزار مقاله حدیثی به زبان فارسی توسط هوش مصنوعی است. همچنین ترجمه مقالات علوم انسانی و اسلامی نورمگز به زبان عربی و انگلیسی، از دیگر فعالیت‌های صورت گرفته می‌باشد. به زودی نرم‌افزارهای محوری، مانند؛ حدیث، قرآن و لغت و … از طریق پیشخوان در اختیار طلاب حوزه قرار خواهد گرفت.
دکتر بهرامی در پایان گفت: ۱۷مهرماه همایش علوم انسانی و اسلامی دیجیتال برگزار خواهد شد.
پیوند علوم اسلامی با فناوری دیجیتال
همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین حجت باشتنی؛ مدیر نرم‌افزار، با بیان اینکه شیعه همیشه در مسیر حدیث و حفظ آن تلاش وافری کرده است و این روند تاکنون تداوم داشته و دارد، گفت: در مسیر حدیث‌پژوهی، حدیث شیعه از امکانات هر دوره بهره برده است و مرکز نور هم در راستای این رسالت، علوم اسلامی را با فناوری دیجیتال پیوند زده است.
وی افزود: مرکز نور از ابتدای تأسیس در اوایل دهه ۷۰ محصولاتی در عرصه حدیث عرضه کرده است که نسخه‌های نرم‌افزار جامع الاحادیث بوده که آخرین نسخه آن ( نسخه سوم)، ۷۰ منبع حدیثی را در خود جای داده است.
باشتنی، با اشاره به نسخه چهارم این نرم‌افزار که با هدف ارتقاء محتوایی و فنی صورت گرفته است، افزود: بهینه‌سازی، قابلیت پژوهشی، گسترش منابع، بهبود دقت در اطلاعات حدیثی از جمله اهداف این برنامه بوده است. همچنین کتابخانه این نرم‌افزار شامل ۷۴۲ عنوان کتاب و رساله در قالب هزار و ۶۵۵ جلد که نسبت به نسخه سوم، ۳۰۰ عنوان کتاب بیشتر است و ۱۵۰ عنوان کتاب متون حدیثی تحقیق شده است، مانند طب‌الصادقین و احادیث سیدالعرب.
مدیر نرم‌افزار جامع احادیث ۴، اضافه کرد: منابع حدیثی شیعه، اعم از اسماعیلیه، زیدیه و امامیه از قرن یک تا چهاردهم و مصادر بحارالانوار، کتب شرح و ترجمه هم، دامنه محتوایی این نرم‌افزار را تشکیل می‌دهند. کتب رجال ثمانیه و غریب الحدیث، کتب تألیف شده توسط محدثین شیعه با محتوای اهل سنت و برخی منابع حدیثی نیز در این نرم‌افزار موجود است.
جایگذاری ۴۳۰ هزار حدیث در نرم‌افزار
مدیر این پروژه نرم‌افزاری با اشاره به امکانات این نرم‌افزار، اظهار کرد: ۴۳۰ هزار حدیث در این مجموعه از ۲۴۵ عنوان کتاب حدیثی، دارای پرونده است و ارائه آن به صورت حدیث‌محور و مستقل از ساختار کتاب است. با این تعداد حدیث می‌توان انواع فرایندها را در ارتباط با احادیث پیاده کرد.
باشتنی اضافه کرد: گروه‌بندی و تخریج احادیث هم‌متن، بازیابی مفهومی احادیث با استفاده از سرویس جستجوی معنایی، امکان محدودسازی احادیث، ارائه آماری احادیث به صورت نموداری و مقایسه بین متن دو حدیث، گروه‌بندی و تخریج خودکار احادیث با متن یکسان، مشابهت لفظی بیش از ۸۰ درصد و فعال‌سازی از طریق کلید گروه‌بندی، از دیگر ویژگی‌های این نرم‌افزار است. همچنین غنی‌سازی اطلاعات، تکرارگیری محتوایی، ارائه نسخه‌های مختلف یک متن حدیثی و بسترسازی مناسب جهت متحدیابی و منبع‌یابی احادیث از دیگر قابلیت‌های این مجموعه است.
استفاده از هوش مصنوعی در نرم‌افزار جامع حدیث‌پژوهی
باشتنی، با اشاره به جست‌و‌جوی معنایی حدیث با استفاده از هوش مصنوعی، تصریح کرد: بازیابی مفهومی و موضوعی و اجرای برخط، از جمله ویژگی‌های این جست‌و‌جو است. همچنین در فهرست می‌توان احادیث را براساس قرن مؤلف و سخن معصومان، پیامبران، مذهب مؤلف و درباره معصوم و … تقسیم‌بندی کرد.
وی با اشاره به پرونده حدیث، افزود: برای ۴۳۰هزار حدیث، پرونده تشکیل شده است که مجموعه ساختارمند از اطلاعات مرتبط با حدیث است و شامل اطلاعات شناسنامه‌ای حدیث، منبع حدیث، گوینده حدیث و اطلاعات محتوایی، مانند شرح و ترجمه، اطلاعات رجالی و سندی و اطلاعاتی چون تخریج و شبکه ارتباطی حدیث است.
مدیر این نرم‌افزار، با اشاره به اطلاعات داده‌کاوی و تحلیلی، بیان کرد: در این مجموعه یک حدیث با بیش از ۴۰۰هزار حدیث مشابهت‌یابی شده است و حدیث هم متن، کل، جزء، مأخذیابی حدیث، احادیث مشابه لفظی، احادیث مشابه معنایی و احادیث هم باب، از دیگر قابلیت‌های ایجاد شده است. تخریج حدیث، ناظر به متن حدیث است و منظور از تخریج حدیث، مشابهت یابی بر اساس موارد یادشده است.
اطلاعات سندی ۱۲۰ هزار حدیث
باشتنی، با بیان اینکه حدود ۱۲۰ هزار حدیث دارای اطلاعات سندی است، ادامه داد: در بخش مقایسه منابع، ۲۴۵ منبع با یکدیگر مقایسه شده است. مثلا می‌توان بین دو کتاب «تهذیب» و «کافی» مقایسه کرد یا احادیث کافی را با تمامی ۲۴۴ منبع حدیثی دیگر مقایسه کنیم. در مقایسه صورت گرفته بین تهذیب و کافی ۳۸درصد روایات، هم متن هستند. همچنین ۹۷درصد احادیث کافی در وافی وجود دارد.
وی با اشاره به فهرست تخصصی، اظهار کرد: اسامی انبیاء و ملائکه، زمان‌ها، مکان‌ها، قبایل و مذاهب و … در این بخش فهرست‌بندی شده است. همچنین تکمیل پرونده حدیث از جمله کارهای مستمر در این عرصه است.
